دراما کوردی و بیانییەکان

بەپێی راپرسییەك كە لەلایەن “رێكخراوی لاوی كورد بۆ راپرسی و لێكوڵینەوە” ئەنجام دراوە، دەركەوتووە كە پڕ بینەرترین دراما لەكوردستان، زنجیرە دراما دۆبلاژكراوە كۆرییەكانن و خراپترین دراماش كە كاریگەری خراپی لەسەر رەوشتی بینەری كوردستان هەبێت، دراما مەكسیكییەكانن. ئەندامێكی بنكەی لالش بۆ رۆشنبیری كۆمەڵایەتیش، ئاماژە... بەوە دەكات كە “بەهۆی كاریگەری خراپی ئەو دراما بیانیانە، لەماوەی سێ ساڵدا، تەنیا لەدەڤەری شنگار 102 كەس خۆیان كوشتووە”.
رێكخراوی لاوی كورد بۆ راپرسی و لێكۆڵینەوە، كە راپرسییەكی لەبارەی زنجیرە دراما تەلەفزیۆنییەكان لەهەرسێ پارێزگاكەی هەرێم و شاری كەركوك ئەنجامداوە، دوای كۆتایی هاتنی راپرسییەكە، لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا (هەڵگورد ساڵەیی) سەرۆكی رێكخراوی لاوی كورد، ئەنجامی راپرسییەكەی بۆ دەزگاكانی راگەیاندن ئاشكراكرد و گوتی “لەراپرسییەكەدا چوار هەزار فۆڕم لەهەریەك لەشارەكانی هەولێر، دهۆك، سلێمانی، كەركوك، بەسەر چین و توێژە جیاوازەكان دابەشكراون و لەسەرجەمی ئەو چوار هەزار فۆڕمەشی كە دابەشكراوە 3886 فۆڕم گەڕاونەتەوە و 17 فۆڕمیش لەو ژمارەیە بە هەڵە پڕكراونەتەوە”، گوتیشی “لە 52%ی بەشداربووانی راپرسییەكە لەرەگەزی نێر و لە 48%ەكەی دیكەش لەرەگەزی مێ بوونە”. (هەڵگورد ساڵەیی) گوتیشی “لەوەڵامی پرسیارێكی ناو راپرسیەكەدا كە ئایا بەشێوەیەكی گشتی لەكەناڵە ناوخۆیی و بیانییەكان سەیری زنجیرە دراماكان دەكەن؟ لەئەنجامی راپرسییەكە دەركەوتووە، كە 28% پوینت 4 تەماشای دراماكان دەكەن و لە 22% پوینت 6 سەیری ناكەن، لە 19% پوینت 3ش هەندێجار سەیری دراما دەكەن”.
لەبەشێكی دیكەی كۆنگرە رۆژنامەوانییەكەدا، سەرۆكی رێكخراوی لاوی كورد، رایگەیاند، كە بەپێی هەمان راپرسی دەركەوتووە، لە 26%ی خەڵكی كوردستان سەیری بەرهەمی خۆماڵی دەكەن و لە 40%ی بینەری كوردستان سەیری ئەو دراما بیانییانە دەكەن كە وەرگێڕدراونەتەوە سەر زمانی كوردی یان ژێرنووسی كوردیان بۆكراوە، لەراپرسییەكە ئەوەش دەركەوتووە كە “پڕ بینەرترین درامای بیانی كە خەڵكی كوردستان سەیریان دەكات درامای كۆرییە و لە 40% پوینت 39ی خەڵكی كوردستان سەیری زنجیرە دراما كۆرییەكان دەكەن”.
لەپرسیارێكی دیكەی ناو راپرسییەكەدا، لەبارەی ئەوەی كە ئایا كام دراما زیاتر كاریگەری نەرێنی لەسەر بینەر دروستكردووە، درامای مەكسیكی بەپلەی یەكەم دێت و لە 38% پوینت 64ی بەشداربووانی راپرسییەكە پێیانوایە درامای مەكسیكی كاریگەری خراپی لەسەر بینەر هەیە”.
خالد تەعلو، ئەندامی بنكەی لالش بۆ رۆشنبیری و كۆمەڵایەتی ئیزدییەكان، رایدەگەیەنێ كە دەڤەری شنگار لەزۆر رووەوە پشتگوێ خراوەو دەیان حاڵەتی خۆكوشتن لەم ساڵانەی دوایی لەو ناوچەیە تۆماركران و بەشێك لەو كوشتنانەش وەك ئەو هێمای بۆ دەكات، پەیوەندی بەكاریگەری خراپی ئەو زنجیرە درامایانەوە هەیە، كە لەكەناڵە ئاسمانییە بیانی و خۆماڵییەكان پەخش دەكرێن. ئەو ئەندامەی بنكەی لالش بۆ رۆشنبیری و كۆمەڵایەتی ئیزدییەكان، دەڵێت “لەدەڤەری شنگار تەنیا لەماوەی 3 ساڵدا 102 كەس خۆیان كوشتووە”، گوتیشی “دوای ئەوەی بۆم دەركەوت ژمارەیەكی زۆر لەگەنجانی دەڤەری شنگار خۆیان دەكوژن، دەستم بەلێكۆڵینەوەیەك لەسەر ئەو خۆكوشتنە ناسروشتییە كرد، ئەوەشی كە تائێستا بەردەستم كەوتووە، لەساڵی 2008ەوە تائێستا تەنیا لەدەڤەری شنگار 102 كەس بەهۆی كاریگەری دراما بیانییەكان خۆیان كوشتووە”.
لەبارەی تەمەن و رەگەزی ئەو كەسانەی بەكاریگەری زنجیرە دراما بیانییەكان خۆیان كوشتووە؟ (خالد تەعلو) دەڵێت “زۆربەیان لەتەمەنی 18 ساڵی بۆ 28 ساڵین، كە 43 لەو ئافرەتانە چوونەتە نێو پڕۆسەی هاوسەگیری واتە خاوەن ماڵ و خێزانن، بۆیە لەدەڤەری شنگار، رێژەی مێینە لەخۆكوشتن بەهۆی كاریگەری دراما بیانییەكان لە 68%ی خۆكوژەكان پێكدەهێنێ”.
هەر لەبارەی ئاماری خۆكوشتن لەدەڤەری شنگار، ئەو ئەندامەی بنكەی لالش گوتی “رەنگە هیچ ئامارێكی دروست نەبێت، بەڵام بۆ ماوەی سێ مانگە من كار بۆ ئەم مەبەستە دەكەم و زۆربەی ماڵباتی خۆكوژەكان دانیان بەوە داناوە كە بەهۆی كاریگەری زنجیرە دراما بیانییەكان كەسوكارەكانیان خۆیان كوشتووە”، خالد تەعلۆ، ئەوەشی گوت كە “بەر لەساڵی 2003 خەڵكی ناوچەكە سەتەلایتیان نەبوو و دیاردەی خۆكوشتنیش بەو شێوەیە نەبوو، بۆیە ئاشكرایە ئەو زنجیرە درامایانەی لەكەناڵە ئاسمانییە خۆماڵی و بیانییەكان پەخش دەكرێت، زۆربەیان لەگەڵ دابونەریتی كۆمەڵگای ئێمە ناگونجێن، بۆیە پێویستە لایەنی پەیوەندیدار و رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی كار لەسەر رۆشنبیركردن و ئاگاداركردنەوەی دانیشتوانی ناوچەی شنگار بكەن”.
پشتیوان حەسەن خاوێی، خاوەنی (كۆمپانیای خاوێی فیلم بۆ بەرهەمهێنانی هونەری) لەلێدوانێكیدا بۆ (سڤیل) ئاماژەی بەوەكرد، كە لەسەر كۆمپانیاكانی بەرهەمهێنانی فیلم و كەناڵە ئاسمانیەكانی كوردستان پێویستە رەچاوی كلتور و دابونەریتی كۆمەڵگای كوردستان بكەن و بابەتێك هەڵنەبژێرن پێچەوانەی كۆمەڵگا بێت. دەشڵێت “ئەو كۆمپانیا و كەناڵ و كەسانەی هەڵدەستن بەوەرگێڕانی دراما بیانییەكان، پێویستە رەچاوی باری كۆمەڵایەتی خەڵكی كوردستان و دابونەریتی نێو كۆمەڵگا بكەن، درامایەك هەڵنەبژێرن كە هیچ پەیوەندی بەخەڵكی ئێمەوە نەبێت و تەنها رەچاوی جوانی ئافرەتە ئەكتەرەكانی ناو دراماكە بكەن و ناوەڕۆكی پڕبێت لەفەسادی ئەخلاقی”.
لەبارەی وەرگێڕانی زنجیرە دراما كۆرییەكان بۆ سەر زمانی كوردی، كە بەپێی راپرسییەكەی رێكخراوی لاوی كورد لە 40%ی خەڵكی كوردستان سەیریان دەكات، خاوەنی كۆمپانیای خاوێی فیلم، گوتی “رێژەیەكی زۆر لەبینەری كورد سەیری زنجیرە دراما كۆرییەكان دەكات، ئەوەش بۆ لێكچوونی كۆمەڵێك دابونەریت دەگەڕێتەوە، بۆ نموونە ئەوەی لەساڵانی 1960 لەوڵاتی كۆریا روویدا پێش دووساڵ هەمان شت لەكوردستان رویدا، واتە كلتورێكی هاوبەشمان هەیە، ئێمەش زیاتر ئەو درامانە وەردەگێڕین بۆ كوردی كە پەیوەندی بەخەڵكی ئێمەوە هەبێت، ئینجا لەهەر رووەكەوە بێت”.
خاوەنی (كۆمپانیای خاوێی فیلم بۆ بەرهەمهێنانی هونەری) بۆ (سڤیل) گوتیشی “ئێمە ئامادەنین جۆرە درامایەك بەرهەم بێنین كە هەمووی دیمەنی سەرنجڕاكێش و ئافرەتی نیمچە رووت و چیڕۆكی پێچەوانەی كلتوری میللەتەكەمان بێت، دەبێت لەهەڵبژاردنی ناوەڕۆكی درامادا، رەچاوی باری ئاینی و كۆمەڵایەتی خەڵكی بكرێت، یەك لەوانە خۆم ئامادەنیم بكەومە ژێر لۆمەكردن و سەرزەنشتی دین و میللەت، دەریشكەوت ئەوچوار بەرهەمەی پێشكەشمان كرد، بینەری كورد زۆر حەزی لێبوو، بۆیە درامای كۆری لەكوردستان تائێستا سەركەوتنی باشی بەدەست هێناوە